Η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων τιμά τη μνήμη των θυμάτων της σφαγής της Sharpeville της 21ης Μαρτίου 1960: 70 ειρηνικοί διαδηλωτές κατά του Απαρτχάιντ δολοφονήθηκαν όταν η αστυνομία της Νοτίου Αφρικής άνοιξε πυρ εναντίον των διαμαρτυρόμενων φοιτητών. Παρόλο που αυτό το τραγικό γεγονός αποτέλεσε σημείο καμπής και τελικά οδήγησε στη μετάβαση στη δημοκρατία και την ισότητα στη χώρα, η καταπολέμηση του ρατσισμού συνεχίζεται μέχρι σήμερα, παντού: σε πάρα πολλά μέρη, οι φυλετικές διακρίσεις εξακολουθούν να διαβρώνουν τα θεμέλια της ειρήνης και της ασφάλειας, τροφοδοτώντας συγκρούσεις, ανισότητες και αδικίες. Απαιτείται συντονισμένη δράση από όλ@ μας!
Η φωτογραφία, ως μία από τις πιο ισχυρές μορφές οπτικής αφήγησης, έχει αποδείξει διαχρονικά τη δύναμή της να διαμορφώνει αντιλήψεις, να ευαισθητοποιεί και να προκαλεί κοινωνικές αλλαγές. Από τις εμβληματικές εικόνες του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι τις σύγχρονες καμπάνιες για την κοινωνική δικαιοσύνη, οι φωτογραφίες έχουν χρησιμοποιηθεί ως όπλα ενάντια στον ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η φωτογραφία συνεχίζει να αποτελεί εργαλείο καταγραφής της πραγματικότητας, αφύπνισης της κοινωνίας και προώθησης της πολυπολιτισμικότητας και της ισότητας.
Η ιστορία της φωτογραφίας είναι γεμάτη στιγμές όπου ο φακός έγινε μάρτυρας αδικιών και άνισων μεταχειρίσεων. Ας θυμηθούμε, απολύτως ενδεικτικά, με αφορμή τη σημερινή ημέρα, δύο μόνο από τις πιο συγκλονιστικές εικόνες που έχουν συμβάλει στην καταπολέμηση των φυλετικών διακρίσεων:
- Το πορτρέτο του Emmett Till (1955): Όταν η μητέρα του 14χρονου Emmett Till, που δολοφονήθηκε άγρια λόγω φυλετικού μίσους, αποφάσισε να δημοσιοποιήσει τις φωτογραφίες του παραμορφωμένου σώματός του, η εικόνα έγινε σύμβολο της φρίκης του ρατσισμού και βοήθησε στην αφύπνιση του κοινού.
“Δεν άντεχα τη σκέψη ότι οι άνθρωποι θα τρομοκρατηθούν από το θέαμα του γιου μου. Αλλά από την άλλη, ένιωσα ότι η εναλλακτική ήταν ακόμα χειρότερη. Άλλωστε, είχαμε αποστρέψει τα μάτια μας για πάρα πολύ καιρό, αρνούμενοι να αντικρύσουμε κατάματα τη σκληρή πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε ως έθνος. Αφήστε τον κόσμο να δει αυτό που έχω δει.” – Elizabeth Till-Mobley
- Η φωτογραφία του Hector Pieterson (1976): Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Σοβέτο στη Νότια Αφρική, η εικόνα του 13χρονου Hector Pieterson, που πυροβολήθηκε από την αστυνομία του απαρτχάιντ, προκάλεσε διεθνή κατακραυγή.
Sam Nzima/South Photographs
Αυτές οι φωτογραφίες δεν ήταν απλώς καταγραφές τραγωδιών – κατέστησαν καταλύτες αλλαγής. Η δύναμη της φωτογραφίας έγκειται στην ικανότητά της να φέρνει την αδικία στο προσκήνιο, να αναγκάζει τους θεατές να αναγνωρίσουν την ύπαρξη του ρατσισμού και να κινητοποιούνται για την αντιμετώπισή του.
Σήμερα, η δύναμη αυτή της φωτογραφίας έχει πολλαπλασιαστεί λόγω της κυριαρχικής διάδοσης των κοινωνικών δικτύων. Καμπάνιες όπως το #BlackLivesMatter έχουν στηριχθεί σε εικόνες και βίντεο που καταγράφουν τη φυλετική βία και την καταπίεση. Κορυφαίοι φωτογράφοι όπως ο Steve McCurry και ο Sebastião Salgado έχουν αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς τους στην αποτύπωση των συνθηκών ζωής των μεταναστών και των προσφύγων, αναδεικνύοντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν εξαιτίας της ξενοφοβίας και των φυλετικών προκαταλήψεων.
Ένα από τα πιο ισχυρά χαρακτηριστικά της φωτογραφίας είναι η ικανότητά της να καλλιεργεί ενσυναίσθηση. Όταν βλέπουμε μια εικόνα που αποτυπώνει τον πόνο, τη χαρά ή την καθημερινή ζωή ανθρώπων διαφορετικών πολιτισμών, μπορούμε να συνδεθούμε μαζί τους πέρα από τα σύνορα της γλώσσας και της εθνικότητας.
Πορτρέτα που παρουσιάζουν τη διαφορετικότητα με θετικό τρόπο μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία μιας κοινωνίας που αποδέχεται τη διαφορετικότητα αντί να τη φοβάται. Πρότζεκτ όπως το Humans of New York έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στο να προβάλλουν ιστορίες ανθρώπων από όλες τις φυλές και κουλτούρες, αποδεικνύοντας ότι η εμπειρία της ζωής είναι κοινή, ανεξάρτητα από την καταγωγή.
Η εκπαίδευση είναι ένας βασικός τομέας όπου η φωτογραφία μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις. Οι δάσκαλοι μπορούν να χρησιμοποιούν εικόνες για να εξηγήσουν τις συνέπειες του ρατσισμού, να αναδείξουν την πολυπολιτισμικότητα και να εμπνεύσουν τον σεβασμό στη διαφορετικότητα.
Οι φωτογραφικές εκθέσεις μπορούν επίσης να ευαισθητοποιήσουν το κοινό σε κοινωνικά ζητήματα, ενισχύοντας την κατανόηση και τη συμπόνια. Η συμμετοχή των νέων σε φωτογραφικά project που προάγουν την ένταξη και την ισότητα μπορεί να αποτελέσει μια βιωματική εμπειρία που αλλάζει αντιλήψεις.
Η φωτογραφία έχει τη μοναδική δύναμη να φωτίζει την αλήθεια, να συγκινεί και να κινητοποιεί. Μέσα από την καταγραφή της αδικίας, την αποδόμηση στερεοτύπων και την προώθηση της πολυπολιτισμικότητας, αποτελεί ένα από τα πιο πολύτιμα εργαλεία στην καταπολέμηση του ρατσισμού. Σε έναν κόσμο όπου οι εικόνες έχουν γίνει η κυρίαρχη μορφή επικοινωνίας, η φωτογραφία μπορεί να συνεχίσει να είναι φάρος ελπίδας και αλλαγής.
