Photo Specials

Η ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Τη δεκαετία του 50 έχουμε μια σειρά φωτογράφων (κυρίως Γάλλων) που στρέφουν με συμπάθεια τους φακούς και το ενδιαφέρον τους στους ανθρώπους της πόλης. Ας τους γνωρίσουμε!

Συχνά με χιούμορ, τους παρακολουθούν στην καθημερινότητά τους και προσέχοντας κάδρο, σύνθεση και κυρίως την στιγμή που θα κάνουν το κλικ, φτιάχνουν φωτογραφίες ιδιαίτερης αισθητικής, που δεν είναι ούτε ρεπορτάζ, ούτε ντοκουμέντο.

Ο Β ΄Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τελειώσει, η Ευρώπη ανοικοδομείται (οι ΗΠΑ ζουν το “αμερικάνικο όνειρο”) και υπάρχει μια διάχυτη αισιοδοξία παντού. Οι φωτογράφοι ξεχύνονται να εξερευνήσουν τις πόλεις τους και να αποτυπώσουν τη χαρά, τη δημιουργία και την απλή καθημερινότητα των ανθρώπων.

Έχουμε έτσι τα πρώτα βήματα μιας φωτογραφίας που μετά οδήγησε σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα φωτογραφία δρόμου. Έναν συνδυασμό αυθόρμητων σκηνών στο δρόμο (καμιά φορά και σκηνοθετημένων) και αισθητικής του φωτογράφου που τελικά αυτό που δίνουν είναι μια προσωπική φωτογραφία με επίκεντρο τον άνθρωπο. Η ποίηση της καθημερινότητας…

Πατέρας αυτής της προσέγγισης και με διαρκή επιρροή στη γαλλική φωτογραφία είναι ο Andre Kertesz. Οι φωτογραφίες του είχαν χαρακτήρα, αυτοτέλεια και επικεντρώνονταν στον άνθρωπο. Ο Kertesz, που επηρεάστηκε από το σουρεαλισμό, φωτογραφίζει κυρίως απλούς ανθρώπους, ψάχνοντας όμως για ιδιαίτερες στιγμές και καταστάσεις παράδοξες ή ειρωνικές!

Ο Brassai φτάνοντας στο Παρίσι από ένα τρανσυλβανικό χωριό, μυείται στη φωτογραφία από τον Kertesz και εξερευνεί κι αυτός τους απλούς ανθρώπους, κι όχι μόνο, αλλά και τη νυχτερινή ζωή της μεγαλούπολης, εκδίδοντας το βιβλίο Paris by Night.

Πρωτοπόρος και από τους φωτογράφους που επηρέασαν ιδιαίτερα τη φωτογραφία τόσο με τη δουλειά του όσο και με τις θεωρίες του ο Henri Cartier Bresson. Η δουλειά του σε επίπεδο αισθητικής ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους Γάλλους φωτογράφους. Γυρνώντας για δουλειά όλο τον κόσμο, υπήρξε ιδρυτικό μέλος του πρακτορείου Magnum, αυτό που τελικά φέρνει δεν είναι απλά ένα ρεπορτάζ, αλλά μια μοντέρνα φωτογραφία που κρύβει ποίηση μέσα της.

Οι άνθρωποι στο μεταίχμιο φωτός και σκιάς, η έντονη γεωμετρία και πάνω από όλα η αποφασιστική στιγμή (“ένα δευτερόλεπτο πριν ή μετά δεν υπάρχει φωτογραφία”, ισχυρίζεται ο ίδιος) δίνουν μια φωτογραφία – τέχνη.

Ο Bresson λέει: “Η συχνή χρησιμοποίηση των φωτογραφιών από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δημιουργεί συνεχώς νέες δυνατότητες για το φωτογράφο. Σήμερα, περισσότερο από οποτεδήποτε άλλοτε, πρέπει να φροντίζουμε να μη χάνουμε ούτε για μια στιγμή την επαφή μας με τον πραγματικό κόσμο και με την ανθρωπότητα. Για να πετύχουμε κάτι τέτοιο, δεν αρκεί ν’ αφήνουμε έναν άψυχο φακό ν’ αποτυπώσει τις φανερές οπτικές λεπτομέρειες των νεκρών του πολέμου ή τις φωνές των παιδιών. Η φωτογραφία μπορεί να είναι ένα ψέμα και ένα πραγματικό γεγονός την ίδια στιγμή. Εκείνο που έχει σημασία είναι ο καλλιτέχνης να λέει την αλήθεια… να λέει εκείνο που αυτός σαν ένα ολοκληρωμένο ον βλέπει, αισθάνεται, ξέρει και νιώθει”.

Ο Robert Doisneau (Ντουανό) είναι μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση φωτογράφου της “ανθρωπιστικής φωτογραφίας”. Με ευαισθησία, χιούμορ, διαρκή περιπλάνηση μέρα και νύχτα στο Παρίσι, πλησιάζει ανθρώπους και τους παρατηρεί με ενδιαφέρον και σεβασμό στο χώρο που ζουν. Κάποιες φορές δεν διστάζει να “στήσει” την εικόνα που θέλει (π.χ. το διάσημο “φιλί” του).

Το χαρακτηριστικό του ενδιαφέρον για το περιβάλλον των απλών ανθρώπων, του έδωσε τη δυνατότητα να φτιάξει εικόνες διαμορφωμένες από ένα είδος ποιητικού και κοινωνικού ρεαλισμού, ενός ρεαλισμού που επηρέασε έντονα τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία της εποχής. (Ζαν -Κλωντ Γκωτράν, στο βιβλίο Ρομπέρ Ντουανό)

Το ειλικρινές ενδιαφέρον αυτών των φωτογράφων για τον κόσμο γύρω τους, τους απλούς ανθρώπους και τη ζωή τους, φαίνεται στα λόγια του ίδιου του Doisneau: “Το περιβάλλον αυτό είναι σιωπηλός μάρτυς του πόνου της καθημερινής ζωής, ενός πόνου που έχει ωστόσο μια υψηλή αξιοπρέπεια: οι ζωτικές ανάγκες ικανοποιούνται εδώ με τον απλούστερο τρόπο, και τα πρόσωπα όλων εκείνων που είναι υποχρεωμένοι να ξυπνούν χαράματα, έχουν πάντα κάτι συγκινητικό… Για να τραβήξεις μια φωτογραφία, πρέπει πρώτα να αισθάνεσαι γεμάτος αγάπη για τον συνάνθρωπό σου.”

Άλλοι σημαντικοί φωτογράφοι της περιόδου στη Γαλλία είναι ο Willy Ronis και ο Izis. Στην Αγγλία έχουμε ανάλογη προσέγγιση από το Bill Brandt και στις ΗΠΑ από τον Eugene Smith – φωτογράφοι που δούλεψαν σε περιοδικά ως φωτορεπόρτερ, αλλά σφράγιζαν τη δουλειά τους με έντονα προσωπικό ύφος.

O Eugene Smith εμπνέεται κι αυτός από τους καθημερινούς ανθρώπους. Οι φωτογραφίες του δεν είναι ουδέτερες, αυτές ενός απλού παρατηρητή, αλλά δείχνουν το πραγματικό ενδιαφέρον του φωτογράφου και είναι ιδιαίτερα συναισθηματικές. Ο Smith παρουσιάζει τα θέματά του ως φωτογραφικό δοκίμιο (photo essay) – μια ολοκληρωμένη σειρά από φωτογραφίες που παρουσιάζουν συνολικά ένα θέμα. Υπήρξε πρωτοπόρος σε αυτό τον τομέα. Ήθελε μάλιστα να έχει και τον πλήρη έλεγχο στο πώς παρουσιάζεται η δουλειά του στο περιοδικό Life κάτι που του δημιούργησε τριβές με τη σύνταξη. Η πιο γνωστή του δουλειά είναι το Ισπανικό Χωριό (1951). Έζησε εκεί ένα ολόκληρο χρόνο, για να κερδίσει την εμπιστοσύνη και τις εμπειρίες που χρειαζόταν και να αποτυπώσει τη ζωή σε ένα φτωχικό χωριό της Ισπανίας.

Ο Bill Brandt είναι από τους πιο σημαντικούς Άγγλους φωτογράφους. Σπουδάζοντας φωτογραφία κοντά στο Man Ray (1929-30) στο Παρίσι, επηρεάζεται από το σουρεαλισμό. “Για ένα φωτογράφο οι σουρεαλιστές είναι οι πιο εμπνευσμένοι άνθρωποι”, έλεγε.

Επίσης είχαμε μια ανάλογη προσέγγιση μεταπολεμικά στην Ελβετία: Werner Bischof, Gotthard Schuh, Paul Senn, Jakob Tuggener, Emili Schultess κ.ά. – δουλειές τους δημοσιεύονταν στο μηνιαίο περιοδικό Du. Ο πιο διάσημος από αυτούς είναι ο Bischof που συνεργάστηκε με το πρακτορείο Magnum.

Μια από τις μεγαλύτερες και ίσως η πιο φιλόδοξη έκθεση φωτογραφίας που έγινε ποτέ, και αποτελεί το σταθμό στην “ανθρωπιστική φωτογραφία”ονομάζεται “Family of Man”: το 1955 ο Edward Steichen ως διευθυντής του φωτογραφικού τμήματος του ΜΟΜΑ εκθέτει φωτογραφίες από όλο τον κόσμο για να υμνήσει τον άνθρωπο. Από 100.000 φωτογραφίες επιλέγει 503, από 276 φωτογράφους (άνδρες, γυναίκες, επαγγελματίες, ερασιτέχνες) και 68 χώρες. Η έκθεση θα περιοδεύσει σε διάφορες χώρες (και στην Ελλάδα, στο Ζάππειο) και θα δημιουργήσει μια νέα γενιά φωτογράφων.

Με αυτή την έκθεση φαίνεται να κλείνει όμως κι ένα κεφάλαιο στη φωτογραφία. Η ανθρωπιστική εκδοχή της φαίνεται να παραχωρεί τη θέση της σε μια πιο προσωπική φωτογραφία που δεν είναι τόσο προφανής και αισιόδοξη, αλλά αινιγματική και συχνά δημιουργεί ανησυχία. Ανοίγουν δρόμοι για περισσότερο υποκειμενισμό, που θα χωρέσει περισσότερες κατηγορίες ανθρώπων και υποκουλτούρες, γιατί έτσι κι αλλιώς ο κόσμος δεν είναι ένας.

Πηγές

1. Άλκης Ξανθάκης, Ιστορία της Φωτογραφικής Αισθητικής
2. Henri Cartier-Bresson, Η αποφασιστική στιγμή
3. Ian Jeffrey, Φωτογραφία, Συνοπτική ιστορία
4. Κωστής Αντωνιάδης, Λανθάνουσα Εικόνα
5. Eric Kim, 10 Things Henri Cartier-Bresson Can Teach You About Street Photography (άρθρο στην ιστοσελίδα του)
6. Julian Stallabrass, Ριζοσπαστικές πραγματικότητες, Η φωτογραφία ως πολιτική πρακτική
7. Ζαν -Κλωντ Γκωτράν, Ρομπέρ Ντουανό
8. Atelier Robert Doisneau, Doisneau Paris
9. Δημήτρης Α. Τζίμας, Δ.Α. Χαρισιάδης, Φωτογράφος



Photonet Newsletter
Kάθε Τρίτη & Πέμπτη όλα τα φωτογραφικά νέα δωρεάν!

   



Aρθρογράφος

Aνδρέας Κατσικούδης

Έχει σπουδάσει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Σπούδασε επίσης φωτογραφία και παρακολούθησε μαθήματα κινηματογράφου και σεμινάρια πάνω στην ιστορία της τέχνης και τη δημιουργικότητα. Διδάσκει φωτογραφία από το 2005 και κινηματογράφο από το 2011. Αυτή την περίοδο είναι στην επεξεργασία της πρώτης του ταινίας μεγάλου μήκους - ένα ντοκιμαντέρ για τη φωτογραφία και τους φωτογράφους. Στον ελεύθερό του χρόνο παίζει ηλεκτρικό μπάσο και τρέχει μαραθώνιους.

Θέλετε να σας ενημερώνουμε προσωπικά;