To κείμενο του Ηρακλή Παπαϊωάννου, που ακολουθεί, δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα http://chronosmag.eu. Λόγω του πολύ ενδιαφέροντος περιεχομένου του, το αναδημοσιεύουμε ολόκληρο:
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου έγραψε πως οι εικόνες βλέπουν με τα μάτια που τις βλέπουν. Αυτά τα μάτια έχουν πλέον θολώσει αντικρίζοντας τη θάλασσα να ξεβράζει στην ακτή τρίχρονα παιδάκια· ανθρώπους γαντζωμένους σε ράγες τρένων στον βαλκανικό διάδρομο· υπερφορτωμένες λέμβους να διασχίζουν ανοιχτές θάλασσες στο πηχτό σκοτάδι. Δυόμισι χιλιάδες άνθρωποι πνίγηκαν το 2015 στον υγρό τάφο της Μεσογείου. Τα είχαν χάσει όλα ή τα παράτησαν όλα για να αποφύγουν έναν βασανιστικό θάνατο ή μια ατιμωτική ζωή. Όταν οι εικόνες φορούν το σκληρό τους πρόσωπο, απειλώντας την επιφαινόμενη κοινωνική ηρεμία και την ατσαλάκωτη εικόνα των ηγετών, η πολιτική ακολουθεί ασθμαίνοντας με ημίμετρα και προφανείς δηλώσεις που ξεθωριάζουν μόλις επιβεβαιώσουν κάποια ηθική ανωτερότητα, έναν επιδερμικό ανθρωπισμό. Και οι φωτογραφίες γίνονται φύλλα συκής. Φέρνουν το αποτρόπαιο στην επιτρεπτή απόσταση από τη μέση αντοχή. Ο μακάβριος θάνατος σε μια εικόνα είναι μακράν πιο ανώδυνος από αυτόν που διαθέτει αφή και οσμή, που συνταράζει συθέμελα και χαράζει ανεξίτηλα. Με την εικόνα επιβιώνει κανείς ευκολότερα. Και προχωρεί αλλάζοντας εικόνα. Αντίθετα όμως από τα φύλλα συκής οι εικόνες μακροημερεύουν, συνωθούνται ως άλλες ερινύες στη συλλογική μνήμη που επιμένει να θυμίζει πόσο λιγότερο άνθρωποι είμαστε παρά το βιοτικό μας επίπεδο ή ίσως εξαιτίας αυτού.
Η φωτογραφία του μικρού Αϋλάν αναζωπύρωσε ακόμη το ηθικό ζήτημα σχετικά με το τι είναι δημοσιεύσιμο, πρωτοσέλιδο και ολοσέλιδο. Ο σπουδαίος φωτογράφος πολέμου Τζέημς Νάχτγουεϋ έλεγε για τις σκληρές φωτογραφίες του που κόβονταν από τα μαζικά μέσα, πως δεν μπορούν να δείξουν κάτι άλλο από την αλήθεια του πολέμου κι αυτή είναι η απόγνωση, ο ακρωτηριασμός, ο θάνατος. Τι ακριβώς αναζητάται λοιπόν; Φωτογραφίες του πολέμου και των συνεπειών του με χαμηλά λιπαρά; Τα μέσα πρέπει ίσως να ψέγονται όχι μόνο για όσα δημοσιεύουν, αλλά κυρίως για όσα αρνούνται να δημοσιεύσουν, επιτρέποντας έτσι σε πολλές τέτοιες σκηνές να γίνουν αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Αν ο μικρός Σύρος έγινε τραγικός πρωταγωνιστής της δημοσιότητας, δικαιώνονται έτσι τα ανώνυμα παιδιά που θάφτηκαν ζωντανά στα συντρίμμια των βομβαρδισμών, χωρίς να χωρέσουν σε κάδρα και πρωτοσέλιδα; Μια ολόκληρη χώρα διαλύεται μπροστά στα μάτιά μας σε αργή κίνηση, ενώ ο πόλεμος παραμένει πολύ επικερδής επιχείρηση με συντριπτικές ανθρώπινες απώλειες και γεωστρατηγικές συνέπειες. Και η φωτογραφία πολέμου επιβεβαιώνει τη στυγνή επιβολή της δύναμης, καταγγέλλοντας παράλληλα και παράδοξα την κατάχρησή της.
Οι θεωρητικοί υποστηρίζουν πως οι εικόνες εδώ και καιρό αναισθητοποιούν, δεν γεννούν πράξεις, όχι τουλάχιστον στην κλίμακα που θα έπρεπε. Τα ηθικά κίνητρα που γεννούν πράξεις, που κινητοποιούν πέρα από στενά όρια και συμφέροντα, είναι πλέον θαμμένα αρκετά βαθιά για να εγερθούν από μια φωτογραφία. Οι εικόνες ίσως δεν αρκούν. Ξέρουμε όμως πόση ακόμη ωμότητα και βαρβαρισμός θα απελευθερωνόταν αν δεν υπήρχε η γνώση ότι το μάτι κάποιας κάμερας παρακολουθεί και εκθέτει δημόσια; Κι όμως, αντίθετα από τη συνήθη αταραξία η φωτογραφία του τρίχρονου Αϋλάν εκπυρσοκρότησε εκκωφαντικά: γέννησε απρόσμενο κύμα αλληλεγγύης, δωρεών, κινητοποίησης για τους πρόσφυγες σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, φέρνοντας τη βούληση των πολιτών ανέλπιστα μπροστά από την πολιτική. Τι άλλο μπορεί να ζητήσει κανείς από μια τόσο άδικη θυσία; Τι περισσότερο μπορεί να ζητήσει κανείς από μια φωτογραφία;
Φωτό: Robert Capa © International Center of Photography
