Πριν 6 μήνες είχαμε αναρτήσει στο site ένα θέμα για την Camera Restricta, η οποία πολύ απλά θα …αρνείται να απαθανατίσει ένα θέμα σας όταν αυτό είναι κοινότοπο και πολυφωτογραφημένο! Το τελευταίο κείμενο του Ηρακλή Παπαϊωάννου στο chronosmag λαμβάνει ως αφετηρία μια τέτοιου είδους προοπτική, προκειμένου να αναπτύξει την ενδιαφέρουσα δική του προβληματική.
Θεωρώ χρήσιμο να το αναδημοσιεύουμε ολόκληρο:
Οι σύγχρονες κάμερες εκπαιδεύονται, μ’ έναν εμμονικό ανθρωποκεντρισμό, να ανιχνεύουν πρόσωπα, ακόμη και χαμόγελα. Στο εγγύς μέλλον θα φωτογραφίζονται μάλλον όλοι σχεδόν αδιάκοπα αλλά η κάμερα θα αρνείται σε κάποιον το δικαίωμα να μην είναι χαμογελαστός. Η εικαστική αυτή και κοινωνική αυτοβελτίωση εκτείνεται σε πεδία ακόμη πιο ευφάνταστα. Σύντομα μια κάμερα θα μπορεί να ανιχνεύει φωτογραφίες που θεωρούνται συνηθισμένες, χωρίς υψηλό βαθμό πρωτοτυπίας. Με βάση ένα λογισμικό γεωεντοπισμού θα ψάχνει από μόνη της στο διαδίκτυο αναρτημένες φωτογραφίες που διαθέτουν τα ίδια metadata. Αν υπάρχουν πολλές τραβηγμένες από την ίδια περίπου θέση, η κάμερα θα αποτρέπει τον χρήστη από τη λήψη. Φωτογράφοι κάθε λογής που συρρέουν σε φημισμένα μνημεία και τοπόσημα θα ενθαρρύνονται έτσι αντί μιας ατέρμονης επανάληψης, να σκορπίζονται στα στενά ψάχνοντας το υποθετικά ανέγγιχτο, που θα ξεμακραίνει όλο και περισσότερο. Η μέχρι τώρα υψηλή εικονοληπτική συσπείρωση σε εντοπισμένες εστίες θα αντικατασταθεί μάλλον από μια φυγόκεντρη διασπορά, γεγονός καθόλου αρνητικό καθαυτό αν δεν ήταν υποδεικνυόμενο. Φαντάζει παράξενο το προσωπικό βάρος του βλέμματος να φιλτράρεται μέσα από μια στατιστική συντεταγμένων. Όμοια και αντίστροφα, πώς διασφαλίζει η αποφυγή ενός πιθανού κλισέ την ελάχιστη πρωτοτυπία; Είναι αυτή ζήτημα σπανιότερου θέματος ή ιδιαίτερης ιδιοσυγκρασίας;
Ένα ακόμη λογισμικό που τελειοποιείται αυτή την εποχή θα εντοπίζει και θα αφαιρεί στοιχεία που «χαλάνε» μια φωτογραφία: κακός φωτισμός, λάθος γωνίες, αντικείμενα στο πρώτο πλάνο που αποσπούν την προσοχή. Η αφαίρεση ή η διόρθωση θα είναι δυνατές με το πάτημα ενός πλήκτρου, ανιχνεύοντας και απαλείφοντας μέχρι και πιθανό photobombing. Στον αντίποδα ακριβώς, οι καλλιτέχνες φωτογράφοι απομυθοποίησαν εδώ και δεκαετίες κάθε ορθή τεχνική και αισθητική σταθερά του μέσου, ρισκάροντας να ανακαλύψουν ένα προσωπικό ιδιόλεκτο, να αφηγηθούν προσωπικά βιώματα. Ο άνθρωπος όμως που ίσως ψηλαφά κάτι ασταθές ή απρόβλεπτο στη φωτογραφική πράξη του εκλαμβάνεται σήμερα ως πελάτης: δεν πρέπει να απογοητεύεται ποτέ, ούτε να ξεμυτίσει από τα ρηχά νερά. Η εικόνα πρέπει να τον ανταμείβει ακόμη και για τον ελάχιστο κόπο, και η φωτογραφία να είναι πάντα αποδεκτή, ειρωνικά φυσιολογική, προσκαλώντας την επόμενη. Η ιστορία της φωτογραφίας έχει ίσως υποεκτιμήσει τον βαθμό στον οποίο η εξέλιξη της τεχνολογίας, και της βιομηχανίας που τραβά τα χαλινάριά της, επιδρούν στη διαμόρφωση της φωτογραφικής αισθητικής. Έχει υποεκτιμήσει ίσως ομοίως το πόσο η φωτογραφία καλλιέργησε και ίσως διέφθειρε το βλέμμα μέσα από την κλιμακούμενη ευχέρεια μαζικής δημιουργίας και διανομής εικόνων. Ο Ζαν-Λυκ Γκοντάρ έλεγε ότι οι εικόνες δεν ανήκουν σ’ αυτούς που τις δημιουργούν, αλλά σ’ εκείνους που τις χρησιμοποιούν. Σήμερα, δημιουργός και χρήστης εικόνων είναι δύο έννοιες τα όρια των οποίων έχουν αποτελεσματικά, και ίσως οριστικά, διαχυθεί. Στον πλανήτη αυτής της εικονικής ευφορίας το λάθος δεν είναι αποδεκτό, ούτε ακούγεται η φωνή του Μπέκετ που προέτρεπε κάποιον να «προσπαθήσει ξανά, να αποτύχει καλύτερα». Ίσως είναι άλλο ένα οξύμωρο της σύγχρονης εποχής, αλλά ενώ σε μια εποχή βάναυσης κρίσης είναι όλο και πιθανότερο να αδυνατεί κανείς να επιτύχει στη ζωή, κατά μία έννοια απαγορεύεται να αποτύχει σε μια φωτογραφία. Το οξύμωρο δημιουργεί αναπόδραστα ένα αόρατο, εσωτερικό κενό αέρος το οποίο διασκεδάζεται επιμελώς και επίμονα μέσα από τα αμήχανα χαμόγελα της εικονικής φυσιολογικότητας.
Φωτό: Η περίφημη selfie της δημοσιογράφου Ellen DeGeneres από την τελετή απονομής των Βραβείων Oscar του 2014.
