“Η μοντέρνα τέχνη δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα χωρίς την ώθηση της φωτογραφίας.” – E. Gombrich, Το χρονικό της τέχνης.
Η πρώτη φωτογραφία έχει χαθεί (1822). Αυτή που έχουμε και δημιουργήθηκε από τον Nicéphore Niépce είναι από το 1826 και χρειάστηκε 8 ώρες για τη λήψη της. Τρεις είναι οι εφευρέτες που διεκδικούν την πατρότητα του νέου μέσου, οι οποίοι σχεδόν ταυτόχρονα έφτασαν στη νέα αυτή εφεύρεση (κι αυτό δείχνει ότι η βιομηχανική επανάσταση έψαχνε συνειδητά τη φωτογραφία). Οι συνθήκες ήταν έτοιμες όχι μόνο για την υλοποίησή της, αλλά και για την εμπορική της χρήση.
Mετά τη φωτογραφία τίποτα δεν ήταν το ίδιο: εμπόριο, διαφήμιση, επιστήμη, τέχνη, τύπος, ταξίδι, ιστορία, προπαγάνδα, οι αναμνήσεις μας, η εικόνα του εαυτού μας, η εικόνα του κόσμου…
Η νέα εφεύρεση αντιμετωπίστηκε από πολλούς με ενθουσιασμό, από κάποιους όμως με καχυποψία και φόβο: “Η φωτογραφία θα σημάνει το τέλος της ζωγραφικής” είπε κάποιος σύγχρονος και φυσικά διαψεύστηκε εντελώς. Η φωτογραφία είναι καλή για να αποτυπώνει κάποια πράγματα, αλλά δεν έχει καμιά δουλειά με την τέχνη, έλεγε ο διάσημος ποιητής Μποντλέρ…
Η φωτογραφία πρόσφερε από την αρχή, άμεσα κι έμμεσα, στη ζωγραφική. Πρώτα όμως να δούμε τι πήρε η ίδια από την τέχνη αυτή!
Η ζωγραφική στη φωτογραφία
Πήρε το ορθογώνιο κάδρο της, σιγά σιγά τη θεματολογία της όπως τοπία, πορτρέτα, ακόμη και ιστορικά – σκηνοθετημένα – θέματα, την αισθητική που αφορά στο καδράρισμα (τι αφήνουμε έξω από το κάδρο, πώς κόβουμε κάποια θέματα…) και τη σύνθεση (πώς τοποθετούμε τα θέματά μας μέσα στο κάδρο). Επίσης ο τρόπος έκθεσης ήταν ο ίδιος με τη ζωγραφική: πλαισιωμένες με κάδρο φωτογραφίες πάνω στον τοίχο της γκαλερί – μουσείου. Το κυριότερο μάλλον είναι το πώς επηρεάστηκε ως προς την αισθητική της: το πιο παλιό αισθητικό ρεύμα στη φωτογραφία, το οποίο επιβιώνει με διάφορες μορφές μέχρι σήμερα, είναι ο πικτοριαλισμός – η προσπάθεια δηλαδή του φωτογράφου να ζωγραφίσει!
Η φωτογραφία στη ζωγραφική
Καταρχήν αποτέλεσε ένα εργαλείο που πάντα ήθελαν οι ζωγράφοι: αντί να έχουν ένα μοντέλο μπροστά τους με τις ώρες για να το ζωγραφίσουν μπορούσαν τώρα να έχουν μια φωτογραφία του. Το σημαντικό όμως που επισημαίνουν πολλοί ιστορικοί τέχνης είναι ότι η ζωγραφική ελευθερώθηκε από τα κυριότερα δεσμά της: την πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας! Τώρα την ανέλαβε η φωτογραφία…
Ο μοντερνισμός στη ζωγραφική σήμαινε ελευθερία στην προσωπική έκφραση του δημιουργού, πειραματισμός κι εγκατάλειψη των ακαδημαϊκών (κλασικών, συμβατικών) προτύπων. Έτσι φτάσαμε μέχρι την αφαίρεση. Αυτή τη λογική την έσπρωξε ακόμη περισσότερο η φωτογραφία, καθώς κανείς ζωγράφος εκείνη την εποχή δεν ήθελε να την ανταγωνιστεί ή έστω να κάνει τη δουλειά της. Μάλιστα αυτός ήταν κι ο λόγος που πίστευαν οι καλλιτέχνες της εποχής ότι η φωτογραφία δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να είναι τέχνη: ήταν απλά μια μηχανική αντιγραφή του κόσμου – χωρίς δημιουργία, χωρίς φαντασία, χωρίς προσωπικό στίγμα από το δημιουργό της… Φυσικά κι έκαναν μεγάλο λάθος!
Μια ουσιαστική διαφορά που έχουν οι δυο τέχνες είναι η σκηνοθεσία
Ο ζωγράφος θα βάλει στο κάδρο του συνειδητά όποιο στοιχείο πιστεύει ότι βοηθάει τις προθέσεις του, θα το προβάλει ή θα το βάλει πιο πίσω, θα χρησιμοποιήσει το φως, χρώμα και σύνθεση που επιθυμεί και ίσως θελήσει να μας πει και μια ιστορία βάζοντας τα στοιχεία από διαφορετικές χρονικές στιγμές που χρειάζεται για να μας τη διηγηθεί (χρησιμοποιώντας και τις γνώσεις μας). Ο φωτογράφος από την άλλη, κόβει με το κάδρο του ένα κομμάτι “πραγματικότητας” και δεν μπορεί να αφηγηθεί μια ιστορία με μια φωτογραφία ή να ελέγξει τι θα περιέχει μέσα το κάδρο του (εκτός αν κάνει σκηνοθετημένη φωτογραφία και συνειδητά διαμορφώνει στην κάθε λεπτομέρειά της την εικόνα του, αλλά ακόμη κι εκεί κάτι θα του ξεφύγει).
Η μεγαλύτερη όμως διαφορά ανάμεσα στις δυο τέχνες είναι η σύνδεσή τους με την πραγματικότητα
Ακόμη και μια γραμμή ζωγραφισμένη είναι εντελώς διαφορετική από μια φωτογραφημένη. Κι αυτό δεν έχει να κάνει τόσο με το πινέλο, τα ανάγλυφα χρώματα και την υλικότητα της ζωγραφικής, αλλά με το γεγονός ότι η γραμμή της φωτογραφίας ξέρουμε ότι υπήρξε! Υπάρχει ένας μοναδικός ρεαλισμός στη φωτογραφία (βοηθάει εδώ η επεξεργασία που κάνει ο εγκέφαλός μας) που την κάνει μοναδική και αυτός ο ρεαλισμός είναι τελικά το παιχνίδι των φωτογράφων στη φωτογραφία τέχνης.
Ένα κοινό που βρίσκουμε στις δυο τέχνες (και ακόμη περισσότερο στον κινηματογράφο) είναι ότι άλλαξαν τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Τα τοπία της ύστερης Αναγέννησης έδειξαν στους ανθρώπους την ομορφιά της φύσης. Έκριναν ένα μέρος ως όμορφο εφόσον αυτό συμφωνούσε με γνωστά έργα μεγάλων ζωγράφων. Το ίδιο έγινε με τη φωτογραφία, μας έδειξε κι αυτή έναν τρόπο να βλέπουμε και να αξιολογούμε τον κόσμο! Από τη ζωγραφική βγήκε ο όρος γραφικό (picturesque) που συνδέεται με το ρομαντισμό και χρησιμοποιείται ιδιαίτερα από ερασιτέχνες φωτογράφους.
Πηγές
1) Εύη Σαμπανίκου, Φωτογραφία και Ζωγραφική
2) E.H. Golbrich, Το Χρονικό της Τέχνης
3) Άλκης Ξανθάκης, Ιστορία της Φωτογραφικής Αισθητικής
4) Walter Benjamin, Δοκίμια για την Τέχνη
5) Θανάσης Μουτσόπουλος, Μυστήρια και Θαύματα
6) Κωστής Αντωνιάδης, Λανθάνουσα Εικόνα
- Φωτό στην κορυφή της σελίδας: Nicéphore Niépce, View from my window (1826)
- 1η δημοσίευση: Photonet 224 – αποκτήστε το με ένα κλικ εδώ!