“Ένα έργο τέχνης πρέπει να είναι μια μεταγραφή και όχι ένα αντίγραφο της φύσης. Η ομορφιά στη φύση δεν έχει καμία σχέση με την ποιότητα που αναδεικνύει ένα έργο σε τέχνη” – Robert Demachy (πικτοριαλιστής φωτογράφος).
Kατά την κυριαρχία του πρώτου αισθητικού ρεύματος στην ιστορία της φωτογραφίας (κυρίως κατά την περίοδο 1880 – 1915) πολλοί ζωγράφοι είδαν στη φωτογραφία έναν ανταγωνιστή κι άρχισαν να δουλεύουν ακόμη πιο αφαιρετικά και μακριά από την παραστατικότητα. Την ίδια εποχή αρκετοί φωτογράφοι ξεκίνησα να ακολουθούν μια ζωγραφική αισθητική για να καταξιώσουν την φωτογραφία, ώστε θεωρηθεί ότι κάνουν κι αυτοί τέχνη.
Έτσι εγκατέλειψαν όσο μπορούσαν το ρεαλισμό (οι δαγκεροτυπίες μπορούσαν να γράψουν με ικανοποιητική λεπτομέρεια το θέμα) και με διάφορους τρόπους «ζωγράφιζαν» με το να δημιουργούν π.χ. κουνημένες φωτογραφίες, θαμπές (εκτός εστίασης ή μέσα από ένα πλέγμα), με αρκετό κόκκο, ίδια θέματα με τους κλασικούς ζωγράφους (έστηναν μέχρι αναπαραστάσεις γνωστών ζωγραφικών πινάκων χρησιμοποιώντας μοντέλα και σκηνικά), ομίχλη, δραματικούς ουρανούς κ.λπ.
Είναι ενδιαφέρον ότι ενώ οι πικτοριαλιστές φωτογράφοι αντέγραφαν τα σπουδαία θέματα (π.χ. τοπία, προσωπικότητες, σημαντικές στιγμές της ζωής) της ζωγραφικής παράδοσης, οι ζωγράφοι ήδη από την εποχή του Γκόγια (1800) έδειχναν ότι τα πάντα μπορούν να αποτελέσουν ενδιαφέρον θέμα για τη δουλειά τους. Η τέχνη είχε αρχίσει να αποκόπτεται από τα παλάτια και τα αγαπημένα θέματα των αριστοκρατών.
Οι φωτογράφοι αυτοί πειραματίστηκαν στην επεξεργασία με διάφορους τρόπους αλλοίωσης της ευκρίνειας της φωτογραφίας. Σε αυτή την προσπάθεια τους επηρέασε και το κίνημα του ιμπρεσιονισμού στη ζωγραφική. Ο πικτοριαλισμός επεκτάθηκε σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ. Άρχισαν να γίνονται εκθέσεις σε γκαλερί μαζί με έργα ζωγραφικής. Οι εκθέσεις τότε περιλάμβαναν πολλά έργα, το ένα δίπλα στο άλλο, από το πάτωμα, μέχρι το ταβάνι.
Την ίδια περίοδο ένας Σουηδός φωτογράφος που εγκαταστάθηκε στη Βρετανία, ο Oscar Rejlander προσπάθησε να μεταφέρει την προσοχή στο περιεχόμενο της απεικόνισης κι όχι στον τρόπο. Από κάποιους θεωρείται ο πατέρας της φωτογραφίας τέχνης, γιατί οι πειραματισμοί του (φωτομοντάζ με κόλληση πολλών αρνητικών, ρετούς κ.ά.) επηρέασαν αρκετούς φωτογράφους μετά από αυτόν. Πίστευε ότι η τέχνη πρέπει να μεταφέρει ηθικές αξίες. Όπως στη φωτογραφία του “Οι δυο δρόμοι της ζωής” που βλέπετε στην κορυφή της σελίδας – από τη μία η θρησκεία, η φιλανθρωπία και από την άλλη γυμνές γυναίκες που ενσαρκώνουν την ασωτία…
Henry Peach Robinson (1830-1901): “Fading Away”. Σύνθεση που συνδυάζει 5 διαφορετικά αρνητικά και ενσωματώνει φιλοσοφία ανάλογη με τη λήψη του Rejlander, που βλέπουμε στην κορυφή της σελίδας. Έμεινε στην ιστορία ως η δημοφιλέστερη φωτογραφία του συγκεκριμένου δημουργού.
Ο πικτοριαλισμός αντιπαρατίθεται με το ρεύμα της “καθαρής φωτογραφίας” (straight photography – θα μιλήσουμε σε προσεχές άρθρο για αυτό το κίνημα ) κι έτσι έχει πολλούς φωτογράφους απέναντί του! Ωστόσο, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έχει διατηρηθεί μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα μπορείτε να δείτε τέτοιες επιρροές στο Ιnstagram (με τα έτοιμα φίλτρα), στη HDR φωτογραφία (που αρέσει στους αρχάριους, αλλά δεν θα δείτε καλούς φωτογράφους να την χρησιμοποιούν, με εξαίρεση στη διαφήμιση) και στη λομογραφία, ενώ επίσης υπάρχουν καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν τη φωτογραφία ως μέσο για να ζωγραφίσουν. Αυτοί αυτοαποκαλούνται όμως εικαστικοί κι όχι φωτογράφοι.
Να σημειώσω τέλος ότι δεν υπάρχει στη σύγχρονη (μεταμοντέρνα) τέχνη τεχνοτροπία και αισθητικό ρεύμα που να θεωρούνται απαγορευμένα. Αλλά ο πικτοριαλισμός είναι δύσκολος! Είναι εύκολο να εντυπωσιάσει κάποιον που δεν γνωρίζει και δύσκολο να δημιουργήσει τέχνη επιπέδου, παρά μονάχα στα χέρια ταλαντούχων φωτογράφων ή εικαστικών που ξέρουν τι κάνουν και γιατί – και δεν παίζουν απλά με έτοιμα φίλτρα όπως οι υπόλοιποι…
Tην πιο άμεση κριτική του πικτοριαλισμού την έχει κάνει ο Alfred Stieglitz: «Οι φωτογράφοι πρέπει να μάθουν να μην ντρέπονται να κάνουν τις φωτογραφίες τους να μοιάζουν με φωτογραφίες.»
Μια άλλη διάσταση του θέματος δίνεται από το χρόνο και τη φθορά. Μιλάμε για φωτογραφίες που καταστράφηκαν τα αρνητικά τους και η αλλοίωσή τους είναι τεράστια, το θέμα τους και οι προθέσεις του φωτογράφου έχουν χαθεί, παρόλα αυτά όμως ασκούν μια απίστευτη γοητεία και θυμίζουν πολύ σύγχρονη ζωγραφική και πικτοριαλισμό. Υπάρχουν και καλλιτέχνες που συνειδητά πειραματίζονται με τη φωτογραφία σαν ύλη (με διάφορες επεξεργασίες και χημείες) ή σαν ψηφιακή εικόνα προκειμένου να δημιουργήσουν ανάλογα αποτελέσματα.
Πηγές
- “Φωτογραφία, Κριτικές Αναγνώσεις”, Νατάσσα Μαρκίδου
- Θανάσης Μουτσόπουλος, Μυστήρια και Θαύματα.
- Αφιέρωμα του National Media Museum για τον Oscar Rejlander
- Άλκης Ξανθάκης, Ιστορία της Φωτογραφικής Αισθητικής.
- Εύη Σαμπανίκου, Φωτογραφία και Ζωγραφική
- Στην κορυφή της σελίδας: Oscar Gustave Rejlander, “The Two Ways of Life” (1857) – Η εικόνα αποτελεί προϊόν σύνθεσης 30 και πλέον μεμονωμένων λήψεων. Αποτελεί ένα από τα πιο τολμηρά και περίπλοκα φωτογραφικά εγχειρήματα του 19ου αιώνα / πηγή: Wikipedia
