ARNO MINKKINEN

Βαθύτατα φιλοσοφημένος, και με αγνή προσέγγιση προς τους ανθρώπους, τη φύση και τελικά και την ίδια τη φωτογραφία, ο Φινλανδός φωτογράφος με τα πενήντας σχεδόν χρόνια πορείας στη φωτογραφία, επισκέφθηκε τη χώρα μας το 2012, με αφορμή την έκθεση του έργου του στο Athens House of Photography.

Οι εικόνες του Φινλανδού φωτογράφου είναι κατ’ εξοχήν ασπρόμαυρες, στο μεγαλύτερο ποσοστό με φιλμ και χωρίς επεμβάσεις μετά τη λήψη – μου εκμυστηρεύτηκε (εν έτει 2012!) ότι μόλις τον προηγούμενο χρόνο είχε ξεκινήσει να χρησιμοποιεί ψηφιακή μηχανή.

Η δουλειά του επικεντρώνεται στην επικοινωνία του ανθρώπου με τη φύση γύρω του, γι’ αυτό και στις εικόνες του το ανθρώπινο σώμα πρωταγωνιστεί αλλά όχι με αισθησιακό ή ματαιόδοξο τρόπο, αλλά ως αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού περιβάλλοντος και σε κάποιες περιπτώσεις ως συνέχειά του.

Οι περισσότερες φωτογραφίες του είναι τραβηγμένες σε μέρη αρκετά απροσπέλαστα και ανεπηρέαστα από την εξέλιξη ή τον τουρισμό. Πολυταξιδεμένος, ο Minkkinen θεωρεί τον εαυτό του πολίτη «του κόσμου», εξακολουθεί όμως να τρέφει βαθιά αγάπη για την Φινλανδία και να την θεωρεί ίσως την πιο προοδευτική και «ανοιχτή» σε νέους φωτογραφικούς ορίζοντες και πειραματισμούς χώρα.

Μαζί μου μοιράστηκε μερικές πολύτιμες σκέψεις που έχουν κυριαρχήσει όχι μόνο το έργο του αλλά και όλη την πλούσια σε φωτογραφίες, ταξίδια και διδασκαλία ζωή του!

Έχετε φωτογραφήσει ξανά στην Ελλάδα;

Θέλω να έχω μια πραγματική επαφή με το μέρος το οποίο φωτογραφίζω. Eίχα επισκεφθεί την Ελλάδα στο παρελθόν – σχεδόν πριν 25 χρόνια. Πήγα στη Σαντορίνη και τράβηξα μια φωτογραφία. Αλλά δεν ήξερα πολλά για το μέρος. Και τελικά μου φαινόταν σαν η φωτογραφία να ήταν «λάθος». Ότι δεν έπρεπε να έχει γίνει γιατί δεν είχα τη γνώση και την επαφή που ήθελα. Τώρα που ξαναγύρισα νομίζω ότι έχω περισσότερη αίσθηση του μέρους. Κι έτσι τράβηξα και αυτή τη φορά μια φωτογραφία, στην Ακρόπολη, και τώρα νομίζω ότι η φωτογραφία αυτή είναι πιο σωστή, καθώς έχω πια μεγαλύτερη γνώση και αίσθηση του τόπου όπου ήρθα. Μια φορά στο τόσο, κάνω μια φωτογραφία σε έναν ιερό τόπο. Και μαθαίνω την ιστορία του μέρους αφού έχω κάνει τη φωτογραφία, αλλά γνωρίζω ότι πρόκειται για ιερό τόπο. Και χθες (σ.σ.: η ημέρα της λήψης) νομίζω ότι το πέτυχα σωστά.

Είναι πολύ έντονη στο έργο σας η σχέση μεταξύ του ανθρώπινου σώματος και της φύσης. Πιστεύετε σε αυτή τη σχέση σε κάθε έκφανση της ζωής, ανεξάρτητα από τη φωτογραφία;

Ναι! Αφού τελειώσαμε την επίσκεψη στο πανέμορφο Μουσείο της Ακρόπολης είπα στην σύζυγό μου ότι ενώ δεν πιστεύω σε Θεούς, ίσως μπορεί να πιστεύω σε αυτό για το οποίο μιλούν: μιλούν για φωτιά, για γη, για αέρα και για πράγματα που υπάρχουν εκεί έξω που μπορώ να αγγίξω. Πιστεύω και στους Θεούς της Φινλανδίας, καθώς μιλούν για τη φύση, για το νερό και για τη γη. Και γνωρίζω ότι είναι όλα μυθοπλασίες, αλλά αν πρόκειται να είμαι ένα «ενήλικο αγόρι» μπορώ να καταλάβω τον κόσμο καλύτερα από αυτή την οπτική. Καμιά φορά σκέφτομαι ότι οι άνθρωποι που επιμένουν στην ύπαρξη «παραδείσου» δεν αγαπούν την γη τόσο πολύ. Έχουν κάτι στο μυαλό τους αλλά για τους εαυτούς τους, γι’ αυτό που σκέφτονται οι ίδιοι για τον εαυτό τους. Οι άνθρωποι που αγαπούν τη γη και τις δυνάμεις του φυσικού κόσμου έχουν όλο τον κόσμο στο μυαλό τους, γιατί αποτελούν ένα τόσο μικρό κομμάτι του. Και αυτό είμαι κι εγώ.

Ταξιδεύετε πολύ. Ζείτε στη Φινλανδία;

Στην καρδιά μου ζω στη Φινλανδία, και στη δουλειά μου είμαι πάντα απασχολημένος με project που γίνονται εκεί, αλλά είμαι και σαράντα χρόνια παντρεμένος με τη γυναίκα μου που είναι Αμερικανίδα, οπότε είμαι και λίγο Αμερικανός – αλλά έχω πάει πολύ και στη Γαλλία και αισθάνομαι και λίγο Γάλλος και λίγο Ιταλός. Και έχω βρεθεί στην Κίνα τρεις ή τέσσερις φορές. Και στους φοιτητές μου, στο πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, προσπαθώ να τους ενθαρρύνω να μην είναι «Αμερικάνοι» αλλά να είναι «του κόσμου». Με τον τρόπο αυτό, και η ματιά σου και τα μηνύματά σου και η κοινωνική σου οπτική γίνονται λιγότερο επικεντρωμένα σε εσένα.

Υπάρχει όμως κάποιο μέρος με το οποίο αισθάνεστε περισσότερο συνδεδεμένος, σε σύγκριση με όλα τα άλλα μέρη που έχετε επισκεφθεί και φωτογραφίσει;

Ναι, είναι πάντα η Φινλανδία. Στην Φινλανδία μπορείς να είσαι μόνος, μπορείς να είσαι γυμνός για τέσσερις ή πέντε ώρες αν επιθυμείς (όχι φυσικά στο δρόμο, αλλά αν είσαι στη φύση, σε ένα δάσος ή σε ένα νησί) – γενικά κανείς δεν ενοχλείται ή απορεί – και αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά. Στην Αμερική, αφού έχω τραβήξει μια φωτογραφία, πρέπει να ντυθώ αμέσως. Στη Φινλανδία μπορεί να τραβήξω μια φωτογραφία, και μην ξέρω πού είναι τα ρούχα μου μετά.

Υπάρχει διαφορά νοοτροπίας ανάμεσα στις σκανδιναβικές χώρες και τον υπόλοιπο κόσμο;

Ναι υπάρχει! Υπάρχει μεγαλύτερη επαφή με τη φύση. Οι Φινλανδοί όταν πηγαίνουν διακοπές, δεν αισθάνονται τόσο ότι αφήνουν τις δουλειές τους, όσο ότι επιστρέφουν στη γη. Με κάθε τρόπο. Πίνουν, αλλά όχι για να μεθύσουν, απλά για να πιουν. Πίνουν από ποτάμια απευθείας και εμπιστεύονται την επαφή με τη γη. Υπάρχει μια σεμνότητα και ταπεινότητα στην ύπαρξη του ανθρώπου και των ζώων. Μια σκέψη που συχνά εκφράζω είναι ότι ο χρόνος μας στη γη είναι πολύ μικρός. Εμείς δεν το συνειδητοποιούμε. Εγώ νομίζω ότι θα ζήσω για πάντα και όλοι κατά κάποιο τρόπο νομίζουμε το ίδιο. Αλλά η γέννησή μας είναι ένα θαύμα και το ίδιο είναι και ο θάνατός μας. Αφήνουμε χώρο για άλλους ανθρώπους να έρθουν μετά από εμάς. Στην ουσία, αν ο πλανήτης μπορεί να επιβιώσει, μας «παίρνει» μέσα του. Και είναι το ίδιο θαύμα με τη γέννησή μας. Κανείς δεν ήξερε ότι επρόκειτο να γεννηθούμε. Οπότε όλο αυτό βγαίνει μέσα στις φωτογραφίες μου. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει φωτογράφος. Εγώ είμαι μέσα στην εικόνα. Δεν υπάρχει καν βοηθός. Υπάρχει μόνο η μηχανή που «κάθεται» μόνη της σε έναν βράχο ή δεμένη από κάπου και εγώ πατάω ένα κουμπί και ένας ολόκληρος μηχανισμός αρχίζει να κινείται.

Ακόμη και στην φωτογραφία στην Νορβηγία, όπου φαίνεται ότι μάλλον χρειάστηκε περισσότερος χρόνος από τη χρονοκαθυστέρηση των 9 δευτερολέπτων της μηχανής για να πάτε από το σημείο όπου βρίσκεται η μηχανή στο σημείο όπου στέκεστε εσείς, στην άκρη του βράχου!

Είναι ενδιαφέρουσα ιστορία γιατί έχει σχέση με την πρόσφατη επαφή μου με την ψηφιακή εικόνα. Άρχισα να αποκτώ επαφή με την ψηφιακή εικόνα τους τελευταίους εννέα μήνες (σ.σ.: η συνέντευξη εγινε το 2012) καθώς δεν θέλω, αν εξαφανιστεί το φιλμ, να χάσω την επαφή μου με τη φωτογραφία. Κι έτσι όταν ανακάλυψα ότι μπορεί μια ψηφιακή εικόνα να μείνει «απαραβίαστη» όπως το αρνητικό και μπορείς αμέσως να δεις αν έχει «πειραχθεί», τότε είπα ότι ναι μπορεί και να μπορώ να δουλέψω και με ψηφιακό μέσον. Γι’ αυτή τη φωτογραφία ήμασταν προσκεκλημένοι σε ένα φεστιβάλ στη Νορβηγία και είχαμε πάει σε μια μεγάλη βόλτα με τον Υπουργό Πολιτισμού. Στο σημείο αυτό πηγαίνει και η Βασίλισσα της χώρας, υπάρχει μάλιστα κι ένας θρόνος από πέτρα πίσω από τη γωνία που δεν φαίνεται στην εικόνα.

Μας πήγε λοιπόν εκεί και ήμαστε αυτός, η σύζυγός μου κι εγώ, ο Alex Webb και η Rebecca Norris. Πήρα μερικές γρήγορες φωτογραφίες και ετοιμαζόμαστε να φύγουμε. Και με κοιτάζει ο Υπουργός Πολιτισμού και μου λέει «δεν θα τραβήξετε καμιά φωτογραφία;» του λέω «ξέρετε τι κάνω;» και μου απαντάει «Είστε ευπρόσδεκτος» κι έτσι κατάλαβα ότι μου έδινε την άδεια να τράβηξω όποια φωτογραφία ήθελα. Κι έτσι είπα στον Άλεξ ότι «χρειάζομαι να είσαι η “χρονοκαθυστέρησή” μου». Και κατάλαβε αμέσως τι εννοούσα. Οπότε έβαλα μαύρη ταινία μπροστά στη μηχανή και του είπα «όταν θα με δεις να στέκομαι εκεί θα μετρήσεις εννέα δευτερόλεπτα, θα γυρίσεις το βλέμμα σου αλλού και θα πατήσεις αυτό». Έτσι έγινε αυτή η φωτογραφία. Αφού γύρισα πίσω, ξαφνικά ακούω ένα δυνατό χειροκρότημα και βλέπω στο επάνω επίπεδο μια ομάδα Γιαπωνέζων τουριστών ! Όλες οι φωτογραφίες είναι δύσκολες και ίσως και επικίνδυνες. Αλλά σε αυτή την εικόνα ο φόβος του θανάτου είναι τεράστιος. Γιατί είσαι στην άκρη και αισθάνεσαι τον αέρα σαν κρύο σεντόνι γύρω σου.

Όμως ακόμη και με τις ψηφιακές μηχανές, φωτογραφίζετε σε ασπρόμαυρο;

Ναι, και δεν αλλάζω τίποτε στις φωτογραφίες μου. Από το 1971 που ξεκίνησα να φωτογραφίζω, σχεδόν αμέσως συνειδητοποίησα ότι αν πείραζα τις εικόνες στην πραγματικότητα δεν θα «δούλευαν» δεν θα έλεγαν αυτό που ήθελα.

Παρ’ όλα αυτά πιστεύετε ότι μπορείτε να επικοινωνήσετε με τους φοιτητές σας και όσους συμμετέχουν στα σεμινάριά σας σε όλο τον κόσμο, αφού μάλλον οι περισσότεροι από αυτούς είναι σαφώς υπέρ των ψηφιακών μέσων και του «πειράγματος» των εικόνων με τα λογισμικά;

Ως δάσκαλος δεν διδάσκω αυτό που κάνω εγώ αλλά αυτό που θέλουν να κάνουν αυτοί. Είμαι και ιστορικός, οπότε μπορώ να «μπω» σε όλους τους τομείς της φωτογραφίας: τοπίο, πορτρέτο, ντοκουμέντο, εμπορική, προσωπική έκφραση. Και μπορώ να τους καθοδηγήσω. Δεν με πειράζει να θέλει κάποιος να «πειράξει» τις εικόνες του μετά τη λήψη. Αρκεί να είναι ξεκάθαρο. Μια πολύ όμορφη γυναίκα ρώτησε σχετικά με τη δουλειά ενός καλλιτέχνη και έκανε τρεις ερωτήσεις: Τι προσπαθεί να κάνει ο καλλιτέχνης; Το κάνει τελικά; Αξίζει συνολικά τον κόπο; Καμιά φορά μπορεί να μην υπάρξει «επικοινωνία» μεταξύ του καλλιτέχνη και του θεατή. Αλλά αν τελικά υπάρξει, και αν ο καλλιτέχνης ήθελε να υπάρξει επικοινωνία με κοινό που ποτέ δεν έχει γνωρίσει και δεν πρόκειται να γνωρίσει, τότε έχει επιτευχθεί κάτι πολύ σπουδαίο. Γιατί τελικά δεν είναι ότι θέλεις τη φήμη για εσένα προσωπικά αλλά για το έργο σου. Και αυτό είναι που ελπίζω κι εγώ. Θέλω να πεθάνω κάνοντας φωτογραφίες. Έχω πολλές φωτογραφίες από μέρη που εάν η φωτογραφία είχε εφευρεθεί πριν τον Ιησού Χριστό θα φαινόταν ότι έχουν παραμείνει ακριβώς τα ίδια. Και μου αρέσει πολύ αυτό. Δεν συμβαίνει σε όλες τις εικόνες μου. Αλλά όταν βλέπεις κάτι που υπήρχε ήδη πριν από την έλευση του Ιησού Χριστού, και μπορώ να κάνω την φωτογραφία του μέρους σαν να μην έχει αλλάξει τίποτε αισθάνομαι πολύ καλά. Και αυτό είναι το σημαντικό – δεν με νοιάζει να ξέρει ο κόσμος ποιος είμαι εγώ αλλά θέλω να ξέρουν τις φωτογραφίες μου.

Είχατε κάποιες έντονες καλλιτεχνικές επιρροές στο έργο σας; Είχατε ποτέ επιρροή από τον Dali, καθώς υπάρχει μια τέτοια «παραπομπή» στο έργο του, κυρίως στις εικόνες με τα δάχτυλα και τα χέρια;

Επηρεάστηκα από Φινλανδούς ζωγράφους κυρίως, αλλά περιέργως έχω να σας πω και μια ενδιαφέρουσα ιστορία με τον Dali. Προσωπικά δεν τον ήξερα. Ήμουν 21 ή 22 χρόνων, στη Νέα Υόρκη. Περπατούσα στην 57η οδό και 5η Λεωφόρο και εμφανίζεται ένας τύπος με έναν κουβά πάγο: τον πετάει στο δρόμο και ξαναμπαίνει μέσα. Η πόρτα ήταν ανοιχτή, οπότε μπήκα. Ακούω χειροκροτήματα και βλέπω μια μικρή ομάδα ανθρώπων – ανοίγει μια αυλαία και εμφανίζεται ένας μεγάλος πίνακας με έναν άνθρωπο να πετιέται πίσω από ένα τραίνο και κάτω από όλα αυτά να φαίνεται και η μορφή του Ιησού (σ.σ. «Ο Σταθμός του Περπινιάν»). Εντυπωσιάστηκα και καθώς (ενώ ήμουν χίπης τότε) ήμουν αρκετά αξιοπρεπώς ντυμένος, έμεινα και μπήκα στην ομάδα και έφτασα σε αυτόν τον κοντό άνθρωπο με το μουστάκι και του έσφιξα το χέρι. Μετά από έναν χρόνο, σε ένα μάθημα ιστορίας τέχνης που είχα πάρει, ο καθηγητής μας έδειξε ένα slide και τον αναγνώρισα και έτσι κατάλαβα ότι είχα συναντήσει τον Dali. Έτσι απλά! Ίσως και να υπάρχει επιρροή από εκεί. Γιατί ήταν ένας κόσμος «του μυαλού», του πνεύματος. Αρχικά ήθελα να γίνω συγγραφέας και εργαζόμουν και στη διαφήμιση που μου αρέσει πάρα πολύ. Δούλευα για την Minolta και έγραψα έναν τίτλο «Ό,τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό σου, μπορεί να συμβεί μέσα στη μηχανή σου». Και πιστεύω ότι ναι, ίσως υπάρχει επιρροή του Dali σε αυτόν τον τίτλο που σκέφτηκα.

Πώς όμως μπορείτε να καθοδηγήσετε τους φωτογράφους – μαθητές σας να το επιτύχουν αυτό; Να «πραγματοποιήσουν» με τη μηχανή τους αυτό που έχουν στο μυαλό τους που ίσως να μην είναι πάντα εύκολο;

Χωρίς να σημαίνει ότι η μέθοδός μου είναι η καλύτερη, τους προτρέπω πάντα να συνειδητοποιήσουν τους περιορισμούς και να τους εξαφανίσουν. Να εντοπίσουν τους κινδύνους, να τους παρακάμψουν και να πειραματίζονται. Επίσης καλό είναι να μην εξαντλείσαι τόσο με το πού θες να πας αλλά και με τη διαδικασία. Και πάνω από όλα να ξέρει κανείς μέσα του ότι [αυτό που θέλει να κάνει] μπορεί να το επιτύχει. Ό,τι είδος φωτογραφίας και να κάνεις, πρέπει να ξέρεις ότι μπορείς να το κάνεις. Αναπτύσσοντας αυτό, αναπτύσσεις και την ικανότητά σου να το καταφέρεις.

Διδάσκετε σε όλο τον κόσμο. Βλέπετε διαφορές στη νοοτροπία μεταξύ των νέων και ανερχόμενων φωτογράφων στα διαφορετικά μέρη του κόσμου; Ποιοι είναι πιο «πολλά υποσχόμενοι»;

Ας ξεκινήσουμε με το ποιοι είναι πιο «διδασκόμενοι». Ποιοι διδάσκονται πιο εύκολα, γιατί αυτό είναι ο κλειδί. Μπορεί να συναντήσεις ανθρώπους που είναι τόσο πεπεισμένοι ότι ξέρουν τι κάνουν, που δεν είναι πρόθυμοι να μάθουν και ό,τι κι αν ακούσουν απλώς επιστρέφουν σε ότι ήδη έκαναν. Νομίζω ότι οι πιο πρόθυμοι για μάθηση είναι στη Σκανδιναβία. Και για αυτό επιτυγχάνουν σαν φωτογράφοι. Γιατί είναι σεμνοί και πρόθυμοι να μάθουν, να πειραματιστούν και να αλλάξουν. Μεγαλύτερη αντίσταση έχω βρει στους Γάλλους. Αυτοί προτάσσουν την πνευματική σκέψη στην δημιουργία εικόνας και αυτό τελικά τους εμποδίζει. Στην Ιταλία η φωτογραφία είναι πολύ «νέα», και δεν υπάρχει ακόμη αρκετή εκπαίδευση.

Και οι Έλληνες φωτογράφοι που είχατε την ευκαιρία να συναντήσετε;

Πρέπει να παραδεχθώ ότι οι Έλληνες φωτογράφοι έχουν μια παράδοση. Και πρέπει να την σπάσουν. Η εντύπωσή μου είναι ότι οι Έλληνες είναι πολύ πρόθυμοι να μάθουν και εμπιστεύτηκαν τις εργασίες που τους ανέθεσα. Ανέθεσα σε καθέναν μια διαφορετική εργασία και θέλησαν να μάθουν γιατί τους ανέθεσα στον καθένα την εργασία που επέλεξα για αυτόν/ην. Kαι τους εξήγησα: σε κάποιους θέλησα να τους απομακρύνω από αυτό που ήδη έκαναν ώστε να κάνουν κάτι διαφορετικό, κάποιους άλλους να εμβαθύνουν ακόμη περισσότερο σε αυτό που έκαναν και από κάποιους ζήτησα να κάνουν κάτι σχεδόν αδύνατον. Αλλά με εμπιστεύτηκαν.

• Φωτό στην κορυφή της σελίδας: © Arno Minkkinen
• 1η δημοσίευση: Photonet 162 – αποκτήστε το, με ένα κλικ εδώ!