Στις 3 Νοεμβρίου, ημερομηνία γέννησης του Walker Evans το 1903 και ημερομηνία που απεβίωσε ο Louis Hine το 1940, η ελληνική φωτογραφική οικογένεια το 2019 έγινε πιο φτωχή αριθμητικά και ποιοτικά. Έφυγε από κοντά μας ο φωτογράφος και καθηγητής φωτογραφίας Δημήτρης Τσεβάς.
Για μένα ο Δημήτρης ήταν ο μέντοράς μου, ο δάσκαλός μου, ο φίλος μου. Ό,τι σημαντικό γνωρίζω για τη φωτογραφία το χρωστάω σε αυτόν. Πριν καιρό του αφιέρωσα, σε ένα κείμενο μου που έστειλα στο περιοδικό “Φωτογράφος”, ένα βραβείο που κέρδισα από το φωτογραφικό διαγωνισμό του περιοδικού με θέμα τον “Εθνικό Κήπο στις 4 εποχές” με την ευχή να γυρίσει γρήγορα και δυνατός κοντά μας. Δυστυχώς οι ευχές μου δεν εισακούστηκαν. Όμως και το κείμενό μου αυτό δεν δημοσιεύτηκε ποτέ. Έτσι, δεν το διάβασε ποτέ και ποτέ δεν έμαθε με τρόπο επίσημο/ εγγράφως, τη μεγάλη αγάπη και ευγνωμοσύνη που ένοιωθα για αυτόν. Γι’ αυτό και με πνίγει η ανάγκη μου σήμερα να γράψω γι’ αυτόν. Του το δήλωνα, ωστόσο, προσωπικά σε κάθε ευκαιρία που μου δινόταν, το πόσα πολλά του οφείλω. Όπως προσπάθησα να του το πω με τα μάτια, δυο μέρες πριν φύγει.
Τον γνώρισα στο Πολιτιστικό Κέντρο Εργαζομένων – ΟΤΕ Αττικής, τον Οκτώβρη του 2009. Από το πρώτο μάθημά του, μου είπε ότι “εμείς οι δυο δεν θα τα πάμε καλά”, και είχε απόλυτο δίκιο γιατί τα πήγαμε περισσότερο από υπέροχα – περίφημα!
Θυμάμαι, που πήγα σαν εξυπνάκιας που τα ξέρει όλα και όλοι θα υποκλιθούν στο “μεγαλειώδες ταλέντο μου”: αφού μου “έριξε” τις πρώτες φωτογραφικές μου “σφαλιάρες”, με ξεκαβάλησε από το καλάμι μου και με επανάφερε στην ωμή πραγματικότητα, με έκανε να συνειδητοποιήσω το πόσο λάθος δρόμο είχα πάρει με το να αναλώνομαι σε απλές καταγραφές και ωραιοποιημένες καταστάσεις.
Έτσι βρήκα το δάσκαλο που αναζητούσα, αυτόν που έβαλε σε τάξη τη σύγχυσή μου, με απελευθέρωσε από τα στερεότυπά μου, με δίδαξε το έργο των σπουδαίων φωτογράφων και με έμαθε ότι στη φωτογραφία το πιο σημαντικό δεν είναι το Πότε το Πώς και το Πού αλλά το Γιατί πρέπει να φωτογραφίζουμε. Ελπίζω να πήρα κάτι από την εξαιρετική ματιά του και να τον έκανα και εγώ χαρούμενο με τις όποιες μικρές επιτυχίες μου.
Θυμάμαι ότι την πρώτη φορά που του έδειξα φωτογραφίες μου με “ξεγύμνωσε”. Αν και δεν με γνώριζε καθόλου, βρήκε τόσα πολλά για τον χαρακτήρα μου σαν να με ήξερε χρόνια. Μαγεύτηκα, φοβήθηκα και ταυτόχρονα θύμωσα. Πώς είναι δυνατόν κάποιος να κάνει ψυχανάλυση με επιτυχία μέσα από ένα αριθμό 15 φωτογραφιών; Πώς ανακάλυψε τόσα πολλά για μένα που κάποιοι χρόνια δεν το κατάφεραν; Τσαντίστηκα πάρα πολύ όταν σε μια φωτογραφία μου της ανιψιάς μου με ρώτησε να του πω τη συγγένειά μας. Από αντίδραση, και ενώ εγώ (του) αρνήθηκα ότι την γνώριζα και ότι ήταν μια άγνωστη, αυτός επέμενε: “όχι, είναι συγγενής σου”. Μετά από πολλές αρνήσεις μου και επιμονές του, έπεσαν οι μάσκες και παραδόθηκα αμαχητί. Από εκείνη τη στιγμή, άνοιξα τα αυτιά μου και τα μάτια μου και αφέθηκα να με διδάξει. Κατάλαβα πως είχα να κάνω με ένα έμπειρο γνώστη της φωτογραφίας που δε μένει στην επιφάνεια αυτού που βλέπει αλλά σκάβει μέσα της για να ανακαλύψει τα βαθιά μυστικά της. Μετά από καιρό, μου εκμυστηρεύτηκε τι ήταν αυτό που τον έκανε να επιμένει τόσο στην συγγένεια…πόσο προφανές ήταν!
Με έμαθε ότι το να ασχολείσαι με τη φωτογραφία είναι κάτι δύσκολο και ιερό, που δηλώνει την ψυχική κατάσταση, τις επιθυμίες και τα θέλω αυτού που βρίσκεται πίσω από τη μηχανή και πατάει το κουμπί. Από τότε πήρα στα σοβαρά την ενασχόλησή μου με τη φωτογραφία και το μέσο και μέσα από τη διαδικασία της φωτογράφισης γνώριζα και μάθαινα αυτόν που τελικά ήξερα λιγότερο: τον ίδιο μου τον εαυτό, εμένα. Όλα αυτά τα οφείλω στο Δημήτρη, το δάσκαλο μου.
Τον θυμάμαι για την σκληρή και δίκαιη αξιολόγηση στις φωτογραφίες μου για το πόσο έμεναν στον εντυπωσιασμό και ότι έπρεπε να πάψω να επαναλαμβάνομαι με εύκολες λήψεις που είχα ήδη κατακτήσει, να σπάσω τους κανόνες και να φωτογραφίζω πιο προσωπικά θέματα, κάνοντας κάθε φορά ένα βηματάκι ακόμα πιο ποιοτικό. Τον θυμάμαι να μου λέει για τον επαναπροσδιορισμό του ωραίου, για την πειθαρχία στον εξοπλισμό, τις θυσίες που πρέπει να γίνουν, τον κόπο του φωτογράφου που πρέπει να φαίνεται, να παρατηρώ διαρκώς, την ουσιαστική διαφορά τού να κοιτάς από το να βλέπεις, να φτιάχνω κάδρα στο μυαλό μου, τη γρήγορη αντίδραση στον δρόμο, τη διακριτικότητα, το πόσο σημαντικό είναι να περνά ο φωτογράφος απαρατήρητος, τη σημασία της απόστασης και της γωνίας λήψης που φανερώνουν στοιχεία του χαρακτήρα σου και προσδιορίζουν την καλλιτεχνική σου ταυτότητα, το να παίρνεις όσα περισσότερα μπορείς από τη λήψη, τη διακριτική επεξεργασία, τη σκέψη, τον προβληματισμό και τη νόηση πριν και μετά το κλικ για την ορθή ανάδειξη του έργου σου.
Ακόμα θυμάμαι την έκπληξή μου όταν στην πρώτη μας φωτογραφική εξόρμηση ήρθε με μια αναλογική μηχανή 6×6 και ένα μόνο φιλμ. “Θα κάνεις μόνο 24 φωτογραφίες” του είπα (μη γνωρίζοντας) και μου είπε ότι το φιλμ που παίρνει είναι 12αρι. Έκανε μόνο 6 φωτογραφίες, η μια καλύτερη από την άλλη, όταν εμείς δυσκολευτήκαμε να βρούμε μια αξιόλογη από τις χιλιάδες λήψεις με τις ψηφιακές μας μηχανές. Ήταν ένα πολύ μεγάλο μάθημα που μας δίδαξε πως “ουκ εν τω πολλώ το ευ”.
Μια άλλη φορά, όταν ήδη είχαν ξεκινήσει τα προβλήματα υγείας του, για να τον δραστηριοποιήσω και να νοιώσει χρήσιμος, τον παρακάλεσα να μπει μοναδικός κριτής σε ένα φωτογραφικό διαγωνισμό που συμμετείχα και εγώ σε μια ομάδα. Χωρίς να γνωρίζει τους φωτογράφους, επέλεξε ως καλύτερη τη δική μου φωτογραφία. Πόσο υπερήφανος ένιωσα τότε! Εκείνος ποτέ δεν μπήκε στην διαδικασία να ρωτήσει αλλά και εγώ ποτέ δεν του είπα σε ποιον ανήκε (η φωτογραφία) που επέλεξε σαν καλύτερη. Και ούτε έμαθα ποτέ αν κατάλαβε ότι ήταν δικιά μου.
Πόσα να πρωτο-θυμηθώ; Εκτός από καλός φωτογράφος και δάσκαλος, ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος, παλιάς κοπής, εξαιρετικής πάστας ήθους και αρχών, με κοινωνικές ανησυχίες. “Μια φωτογραφία πρέπει να περιέχει ένα μήνυμα ή ένα σχόλιο έστω στην πιο απλοποιημένη του μορφή” έλεγε “για να μπορέσει να συγκινήσει”. Ένας άνθρωπος διαβασμένος, φιλοσοφημένος, ανήσυχος που σου μετέδιδε απλόχερα τις γνώσεις του και τη μεγάλη του αγάπη για τη φωτογραφία.
Πόσα πολλά είχες ακόμα να μας διδάξεις; Εσύ, μια αστείρευτη πηγή γνώσεων, δημιουργικής κριτικής φωτογραφικής σκέψης και υψηλής αισθητικής αντίληψης, που κρεμόμασταν από τα χείλη σου και απολαμβάναμε το μάθημά σου. Για εμάς ήσουνα, οδηγός, φωτεινό παράδειγμα – πράος, ξεχείλιζες από ζωντάνια. Μέσα από το έργο σου και τις διδαχές σου άνοιγες κόσμους ολόκληρους. Με τη ματιά σου έφτιαχνες ένα κόσμο καλύτερο, χωρίς αδικίες. Με ανιδιοτέλεια μοιραζόσουν όλα όσα ήξερες, χωρίς εγωισμό και φιλαρέσκεια. Γεμάτος έμπνευση και δημιουργικότητα. Χωρίς να αναζητάς μιμητές του έργου σου και κλώνους σου, μας άφηνες τον προσωπικό μας χώρο να αναπνέουμε και μας καθοδηγούσες σε νέες ατραπούς. Άνθρωπος με μία μεγαλειώδη ευαισθησία. Με «κεραίες» τεντωμένες, έβλεπες πέρα από τον παλμό της εποχής σου και με σεβασμό μεταμόρφωνες σε τέχνη την καθημερινότητα. Οι φωτογραφίες σου έχουν οσμή και ήχο, βαθιά και διαρκή γοητεία. Ξεχωρίζουν, με τη σεμνότητά τους, ως φάρος φωτεινός που θα αποτελέσει για τις επόμενες γενιές πνευματική κληρονομιά και υλικό πνευματικής καλλιέργειας.
Τώρα πια, θα φωτογραφίζεις στις γειτονιές των αγγέλων. Από ψηλά – κάτι που ποτέ δεν σου άρεσε, γιατί δεν ήσουν ποτέ υπερόπτης. Λόγω ύψους, κατέβαινες στο ύψος των ματιών των ανθρώπων, ίσος προς ίσον, για να τους φωτογραφίσεις, πάντα μετωπικά, ευθύς όπως ήσουν ως άνθρωπος και χαρακτήρας.
Καλές λήψεις δάσκαλέ μου στο μεγάλο σου ταξίδι.
Σ’ ευχαριστώ για όλα.
